ADVERTISEMENT

Cilj je prikazati trenutno stanje u ovom sektoru za ugalj i kritične mineralne sirovine koje su od značaja, s obzirom na proces zelene tranzicije. Obnovljivi izvori energije zahtijevaju velike količine kritičnih mineralnih sirovina čija eksploatacija ima posebno negativan uticaj na lokalne zajednice. Koliko se rudari u BiH, koje su posljedice za građane i životnu sredinu, te postoji li ekonomska opravdanost?

Mrkonjić grad, Vareš, Fojnica samo su neke od 64 lokacije koje su prikazane na Mapi rudarenja u BiH. 45 lokacija odnosi se na kritične mineralne sirovine, poput litijuma, kobalta, nikla ili bakra, neophodnih za obnovljivu energiju, baterije, digitalne tehnologije, sistem odbrane, ali i svemirske projekte. Rudnici uglja u vlasništvu države BiH zatvaraju se stihijski dok raste broj onih privatnom vlasništvu koji često rade netransparentno, ukazuju aktivisti.

Posljedice su kobne po ekologiju, a u Bukovoj kosi kod Prijedora, mještani kažu, trenutno stanje je haotično.

"Kompanija koja je došla da vrši eksploataciju jako žurno je počela sve procese. Bilo je jasno od samog početka da se tu ne radi o nikakvom progresu i prosperitetu već da se tu radi o, mogu slobodno reći, jednoj vrsti pljačke mineralnih resursa jer u toku njihovih aktivnosti doslovno nijednu dozvolu nisu imali. isti slučaj je bio i u Bistrici,” kaže Miroslav Stakić, mještanin Bukove Kose kod Prijedora.

Pored postojćeg rudnika u Varešu, postoji mogućnost otvaranja još jednog novog rudnika - rudnika hroma.

"To je po svim kriterijumima jako opasan materijal za rudarenje. Svjedoci smo upravo ovih dana da je Citroen izbacio iz upotrebe hrom, upravo zbog kancerogenosti. On bi ugrozio komplet sliv rijeke Krivaje, više tisuća stanovnika u dolini rijeke Krivaje uključujući gradove Olovo, Zavidoviće itd,” navodi Davor Šupuković, sekretar Udruženja građana “Fojničani” Maglaj.

Prelazak s uglja na kritične mineralne sirovine ne znači i manje zagađenje. Sve to uzrokuje više štete nego koristi, ukazuju iz Centra za životnu sredinu.

"Zagađenja su velika zato što se tu ništa ne dešava niti rješava strateški na nivou entiteta ili države već se ide onako ad hoc, bitno je da se investitoru obezbijedi prostor i vrijeme da može da ubire novac, a lokalne zajednice stvarno od toga nemaju ništa," rekla je Nataša Mazalica iz Centra za životnu sredinu.

I na prostoru Opštine Jezero u toku su geološka istraživanja. Iz Udruženja građana "Dolina Plive" koje djeluje na području opština Jezero, Šipovo i Mrkonjić Grad ukazuju da se istraživanja obavljajuju čak i noću pod reflektorima, udaljena od domaćinstava tek stotinjak metara.

"Imamo sad sitauciju da je rijeka Jošavka, koja se kroz neka dva kilometra ulijeva u rijeku Plivu, zagađena od tih otpadnih voda od bušotina. Mrkonjić Grad je opština koja je već imala negativno iskustvo sa rudnicima mrkog uglja u Medni, tako da itekako znamo kakve negativne posljedice po životnu sredinu i zdravlje građana ostavljaju rudnici," kaže Suzana Rajkovi iz UG “Dolina Plive”.

Sistem rudarenja u Bosni i Herceogivini postavljen je na način da jedini benefit imaju investitori, smatra Damir Miljević ekonomski ekspert iz energetskog sektora. Koncesione naknade u BiH kreću se između tri i pet odsto dok koncesije uzimaju isključivo privatni investitori.

"Recimo u Kongu - hajte da uzmemo jedan od najgorih primjera, ne možete dobiti koncesiju za rudarenje bilo koje vrste ukoliko 20 odsto vlasništva nije unutar države. Prema tome, ovdje očito sistem ne funkcioniše, benfiti su skoro nikakvi, a štete su na kraju ogromne," tvrdi Miljević.

Smanjenje emisija glavni je argument za napuštanje uglja, koji se koristi i za intenziviranje eksploatacije kritičnih mineralnih sirovina. Ekspolatacija ovih minerala uključuje krčenje šuma, kopanje velikih jama, drobljenje stijena, prečišćavanje minerala i ekstrakciju, a to utiče na ekstemno zagađenje i velike količine CO2.