Građanski rat u Siriji 2015. godine, zemlji sa populacijom od samo 22 miliona, pokrenuo je najveću migrantsku krizu u Evropi od Drugog svjetskog rata. Više od šest miliona Sirijaca raseljeno je unutar zemlje, a 5,6 miliona pobjeglo je u susjedne zemlje, pri čemu je stotine hiljada njih stiglo na grčka ostrva preko Turske.
ADVERTISEMENT
Slike sa Lezbosa, Kosa, Lerosa i drugih egejskih ostrva prepunih pretovarenih čamaca i iscrpljenih izbjeglica, ostale su urezane u kolektivno sjećanje Evrope.
Danas, građanski rat u Sudanu, zemlji sa skoro 47 miliona stanovnika, stvara krizu još većih razmjera. Sa više od 12 miliona raseljenih - 7,73 miliona unutar granica i 4,05 miliona u susjednim zemljama, Sudan prijeti da ponovi šok iz 2015. godine, ali ovoga puta sa Kritom i južnom Grčkom u epicentru, jer tokovi dolaze iz Libije, a ne sa istočnih granica.
Poređenje je neizbježno - kao što je Sirija tada, Sudan danas prijeti Evropi dramatičnom migrantskom krizom 2015. godine.
Humanitarna katastrofa
Dvije godine nakon izbijanja građanskog rata u Sudanu, u aprilu 2023. godine, sukob između Sudanske vojske (SAF) i paravojnih Snaga za brzu podršku (RSF) gurnuo je zemlju u jednu od najbolnijih kriza 21. vijeka. Brojke su zapanjujuće: prema podacima Visokog komesarijata UN za izbjeglice (UNHCR) do jula 2025. godine 12,05 miliona ljudi je raseljeno što je 25 odsto stanovništva zemlje. Od toga, 7,73 miliona ostaje interno raseljeno, dok je 4,05 miliona pobjeglo u susjedne zemlje, poput Egipta, Čada i Južnog Sudana. Međunarodna organizacija za migracije (IOM) karakteriše ovu krizu kao "najbrže rastuću krizu raseljavanja u svijetu".
Uslovi u Sudanu su užasni. Između 70 i 80 odsto bolnica prestalo je sa radom zbog bombardovanja, pljački i nedostatka resursa. Sistemi vodosnabdijevanja u velikim gradovima, poput Kartuma, su se urušili, ostavljajući milione bez pristupa čistoj vodi. Epidemije kolere, malarije i zaušaka se nekontrolisano šire, dok UN upozorava na predstojeću glad u 17 geografskih zona, posebno u Sjevernom Darfuru i Senaru. Humanitarna pomoć je na izdisaju: obezbijeđeno je samo 13 odsto potrebnog finansiranja, a operacije distribucije hrane se prekidaju zbog nasilja i pljački. Glad se sada koristi kao oružje rata, pojačavajući očaj stanovništva.
Putevi bjekstva: Od Sudana do Evrope
Kriza je natjerala milione Sudanaca da potraže utočište van granica. Međunarodna organizacija za migracije (IOM) zabilježila je glavne koridore:
Čad: Oko 1.190.500 ljudi (28%), uglavnom iz Darfura
Južni Sudan: Oko 1.190.500 (28%), često Južnosudanci koji su izbjegli u Sudan i sada se vraćaju
Egipat: Više od 1.104.000 (26%), uglavnom iz Kartuma i Sjevernog Sudana
Libija: Procjene se kreću od 130.000 do čak 300.000, uglavnom preko mreža krijumčara iz Čada i Zapadnog Egipta
Veliki broj Sudanaca pokušava da stigne do obala Libije preko Čada.
Libija predstavlja glavni koridor ka Evropi. Ove rute su određene geografijom, etničkim vezama i mrežama krijumčara. Libija i Egipat su ključne tranzitne tačke za one koji ciljaju na Evropu, pri čemu Krit postaje glavna destinacija zbog svoje blizine libijskoj obali. DTM Sudan Mobility u izvještaju iz juna 2023. navodi da su glavna mjesta porijekla raseljenih lica Kartum (20 odsto), Južni Darfur (21 odsto) i Severni Darfur (20 odsto), što naglašava širok geografski opseg krize, piše Euronews Srbija.
Libija postala novi čvor krijumčarenja
Libija, uronjena u sopstvenu političku nestabilnost, pretvorila se u centralnu stanicu za Sudance. Područja poput Sebhe, Kufre i Baraka funkcionišu kao neformalni čvorovi, gdje krijumčari i lokalne milicije eksploatišu raseljene. Prema izvještaju IOM-a iz marta 2024, Sudanci čine 27 odsto registrovanih migranata u Libiji, a tokovi su se eksponencijalno povećali 2025. godine. Obale Sirte i Zuare su glavne tačke polaska za Evropu, sa gumenim čamcima i starim ribarskim brodovima koji se kreću ka Kritu, prevozeći 50-100 osoba po putovanju. Nedostatak državne kontrole u Libiji omogućava mrežama krijumčara da cvjetaju, pretvarajući izbjeglice u "ljudsku robu".
Ka Libiji putuje i veliki dio raseljenih koji su pobjegli u Čad, koristeći mreže krijumčara migranata kako bi stigli do obala Mediterana.
Libija nije samo zemlja podijeljena na dva dijela, istočni i zapadni. Naprotiv, u zemlji postoje i drugi, nezvanični centri moći. Nacionalna naftna kompanija, plemenski poglavari (jer plemena igraju važnu ulogu) u različitim oblastima, kao i broj moćnih poslovnih ljudi. Prisutne su i druge nezavisne oružane organizacije, uključujući i džihadističke grupe. Pored njih, u Libiji se nalazi značajan broj stranih snaga - zvaničnih trupa, plaćenika i stranih boraca.
Egipat kao kapija ka Mediteranu
Egipat je dom za 1,5 miliona sudanskih izbjeglica, ali nedostatak adekvatnih socijalnih usluga i nejasan pravni status primoravaju mnoge da traže izlaz ka Libiji i Mediteranu. Rute preko Marsa Matruha i El Saluma su popularne, sa krijumčarima koji naplaćuju 1.000-2.500 dolara po osobi za prevoz do libijske obale. Ova situacija pojačava tokove ka Grčkoj, jer izbjeglice vide Evropu kao jedinu nadu za sigurnost i stabilnost.
Egipat zato vrši pritisak na Evropsku uniju da dobije finansijska sredstva kako bi zadržao unutar svojih granica Sudance - i ne samo njih, već i potencijalne ilegalne migrante ka Evropi i spriječio ih da masovno putuju ka Libiji, gdje se nalaze najjače mreže krijumčara.
Takođe, u okviru istih pregovora sa EU, smatra da nema razloga da prihvati povratak Egipćana koji takođe predstavljaju sve veću etničku grupu koja ilegalno stiže na Krit i Gavdos, tvrdeći da je njihov broj veoma mali u poređenju sa brojem migranata koje sam Egipat prima. Štaviše, na nedavnom sastanku između predstavnika Egipta i EU, evropski zvaničnici su bili "šokirani" čuvši indirektne prijetnje Egipta o "otvaranju" granica sa Libijom. Ne samo za Sudance, već i za druge grupe, poput onih iz Bangladeša koji avionom dolaze u Egipat kako bi prešli u Libiju i odatle u Evropu.
Slična je situacija i u Libiji gdje često iste organizacije koje krijumčare migrante žele da dobiju dio sredstava EU za borbu protiv migracija.
Grčka u centru pažnje
Grčka, a posebno Krit, nalazi se u centru ove nove migrantske krize. Prema Ministarstvu migracija i azila, dolasci iz Libije su se povećali sa više od 8.000 ljudi koji su stigli na Krit od početka 2025. godine, u poređenju sa 5.000 za cijelu 2023. godinu. Prema podacima, dolasci bi mogli dostići 12.000 do kraja ljeta, što je više nego dvostruko u odnosu na prošlu godinu. Lokalne zajednice u Jerapetri, Haniji i južnom Peloponezu su na ispitu, sa zabrinutošću da bi situacija mogla prerasti u novu krizu, sličnu onoj iz 2015. godine.
Istovremeno, govoreći u parlamentu, premijer Kyriakos Mitsotakis najavio je hitne mjere za rješavanje povećanih migracionih tokova iz Libije prema Kritu i, između ostalog, najavio da će migranti koji ilegalno ulaze u Grčku biti uhapšeni i zadržani, a takođe je objasnio da će odmah biti donijeta zakonska regulativa za tromjesečno zamrzavanje razmatranja novih zahtijeva za azil od strane države.