Bosna i Hercegovina, trideset godina nakon potpisivanja Opšteg okvira za mir u Dejtonu, nalazi se u najozbiljnijoj političkoj krizi poslije rata, ali mir i stabilnost u zemlji i dalje su očuvani — stoji u najnovijem izvještaju visokog predstavnika za BiH, Christiana Schmidta koji pokriva period od 16. aprila do 15. oktobra 2025. godine.
ADVERTISEMENT
Schmidt ocjenjuje da je situacija u zemlji „ozbiljna, ali ne i beznadežna“.
Prema izvještaju (Link ka cijelom izvještaju), aktuelna kriza u BiH nije nastala kao izolovani incident nakon presude Suda BiH i odluke Centralne izborne komisije o prestanku mandata tadašnjem predsjedniku Republike Srpske Miloradu Dodiku, već predstavlja „rezultat dugotrajne politike usmjerene na potkopavanje državnih institucija“.
Visoki predstavnik naglašava da je ovaj politički kurs planiran i pripreman unaprijed, te da se uklapa u širi obrazac nastojanja vlasti u Banjaluci da „dekonstruišu institucionalnu arhitekturu stvorenu Dejtonskim sporazumom“.
Iako su tenzije bile visoke, u izvještaju se ističe da mir nije narušen. Potencijalne prijetnje da bi se u sukob političkih institucija mogle uvući bezbjednosne snage pokazale su se kratkotrajnim. Uloga EUFOR-a i njegova odluka da poveća broj vojnika ocijenjeni su kao ključni faktor stabilnosti.
Visoki predstavnik podsjeća da je Ustavni sud BiH poništio više akata usvojenih u Narodnoj skupštini Republike Srpske, uključujući zakone o nepoštovanju državnih zakona, o formiranju paralelnog Visokog sudskog i tužilačkog savjeta RS, te izmjene Krivičnog zakona RS.
„Ovi akti počivali su na pogrešnoj pretpostavci da entitet može jednostrano povući saglasnost na državne zakone i stvoriti sopstvene institucije,“ navodi se u dokumentu.
Odluke suda i izborne komisije kojima je konstatovan prestanak Dodikovog mandata, prema izvještaju, poslale su snažnu poruku da napadi na ustavni poredak i nepoštovanje zakona BiH nose pravne posljedice.
Izvještaj opisuje duboku političku krizu na državnom nivou. Koalicija koja je formirana nakon izbora 2022. godine raspala se nakon što su stranke Trojke (SDP BiH, NiP, NS) napustile saradnju sa SNSD-om, dok su HDZ BiH i SNSD odbili restrukturiranje Savjeta ministara.
Parlamentarna skupština BiH praktično je paralizovana, a Savjet ministara nije ispunio očekivanja. Zbog toga su, ističe visoki predstavnik, brojne šanse za napredak na putu ka Evropskoj uniji propuštene.
Ipak, usvajanje Reformske agende uoči roka 30. septembra 2025. godine smatra se ohrabrujućim signalom. Dokument je trenutno u ocjeni Evropske komisije i mogao bi označiti novi početak reformi.
Kao jedan od najopasnijih poteza vlasti u Banjaluci navedena je odluka Narodne skupštine RS od 22. avgusta 2025. godine da raspiše referendum na nivou entiteta za 25. oktobar, što je u izvještaju ocijenjeno kao „duboko zabrinjavajuće“.
„Referendumi koji se odnose na pitanja van nadležnosti entiteta nemaju pravnu snagu i predstavljaju rizik za stabilnost i međuetničke odnose,“ navedeno je.
Visoki predstavnik ponovo ističe da Bosna i Hercegovina pripada evropskoj porodici, ali da je njen put ka EU usporen i ugrožen „zbog neodgovornih poteza domaćih vlasti, prije svega onih u Republici Srpskoj“.
„Dejtonski sporazum nije stvar izbora – on je obaveza. Njegove garancije moraju se poštovati pod svim okolnostima. Politički lideri moraju pokazati hrabrost i prihvatiti dijalog kao jedini put naprijed,“ naglašava visoki predstavnik.
U izvještaju se dodaje da je međunarodno prisustvo u BiH i dalje neophodno, posebno u svjetlu ocjena Savjeta bezbjednosti UN da region i dalje predstavlja potencijalnu prijetnju miru i bezbjednosti.
Godinu dana uoči opštih izbora 2026. godine, BiH se nalazi na raskršću. Visoki predstavnik zaključuje da se zemlja može izvući iz ćorsokaka samo ako domaći politički akteri pokažu spremnost na saradnju i poštovanje institucija stvorenih Dejtonskim sporazumom.
„Budućnost Bosne i Hercegovine zavisi od sposobnosti njenih lidera da odbace podjele i prihvate dijalog. Samo tako država može postati funkcionalna, stabilna i bliža Evropskoj uniji,“ stoji u završnici izvještaja.